Afyon İş Hukuku
Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, fiilen gerçekleneşelendiren bir düzen bileğildir. Haklar, cemiyet ortamında insanoğluın harbiden kesinlikle davrandıklarını bileğil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene çekmek, maşeri yaşamın gerçekleşmesini yağdırmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin karşıtsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, kategorik çın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle cemiyet ortamında insanoğluın gidiş ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her mevsim mümkündür. “İşte hukuk, âdem evladı davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir cümle, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-doğa ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biryoğun kuruntu ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, cemiyet sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan içtihatlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini yağdırmak maksadıyla konulan ve hep gücüyle desteklenen kaide, doğru ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş maşeri evetşyalnız düzenidir. Haklar Kelime Manaı Haklar kelimesi Arabi “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğulu “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakarak hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet anlamında da kullanılır. Teknik Manaı Haklar dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar hepsidür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi ortamında üs olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri süje vadi kısmına Özel Haklar, kişiler ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna bedel Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku hep hukukunun saksılıca ast dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun eder kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde analog nitelikteki tekmil durumlarda uygulanması katkısızlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar vadiında yaptırım hep gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Haklar düzenini katkısızlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları karışmak bâtınin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve tıkır cezaları; esas hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; vergi hukukunda vergi ve gizliceçılık cezaları kadar değiştirilmiş hukuk dallarında değiştirilmiş yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; zihini bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya politik içtihatleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan hukuk, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri yaşamı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş ortamında bir arada evetşamalarını katkısızlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Içtimai İhtiyaçların Katlanması) Hukukun kılgı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile cemiyet ortamında canlı insanoğluın, birbirleri ile bina etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun mimarisından kaynaklanan gereksinimlerinı karşıtlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir hukuk düzeni yaşamın üs gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun saf mimarisına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına münasip yetişmek zorundadır. Haklar önemli ölçübile, konuşu gerçeklere bile sınırlıdır; konuşu yoksulluklara uymalı ve onları karşıtlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile mukannen bir yapılanma altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hak kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yetişmek üzere dü değiştirilmiş anlamda kullanılır. Hak aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında zatî bir özelliği deyimler. şahsiyet her mevsim haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bildirmek uğrunda devamlı ve bileğanlayışmez bir çaba gösterir. İşte bu gidiş ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile alakalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği bağ biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk vadiında hukuki eder olarak kelam konusu olan türe bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Cemiyet bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtınermiş kurallar tekmilü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve takmak durumunda bulunduğuna bakarak, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm hukuk sistemine ve sistemlerine hükümran bulunan, nesnel ve salt bir eder niteliğindeki adalettir. Haklar bir cemiyet düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; ister mevcut düzeni esirgemek, gerekse onu bileğanlayıştirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her mevsim adalete saksıvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta karşıtmıza kurulu hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken hukuk anlamında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut hukuk düzenlerinin kendisine münasip olup olmadığı açısından bir eder ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Gine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile müspet ve negatif karşıtlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar ortamında olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi katkısızlanır. Alışılagelen olarak tüm hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri evetşyalnız uyacak, hem bile bu maşeri yaşamın barış ortamında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü katkısızlamaya çdüzenışacaktır.